چرا ایران به اکوسیستم بومی استارت آپ نیاز دارد؟

مهدی نایبی
مدیر عامل الوپیک

تا همین چندی پیش کلمه «استارت آپ» در میان ایرانیان گنگ و نامفهوم بود و هنوز با گوش ها آشنا و لفظی رایج نشده بود. این روزها اما در هر گوشه و کناری سخن از استارت آپ ها به میان می آید و نه تنها «استارت آپ» کلمه ای رایج شده، بلکه شرکت های کوچک و بزرگی در قالب استارت آپ به وجود آمده اند. اینکه کارکرد این استارت آپ های تازه کار چیست و آیا واقعا می توان نام استارت آپ بر روی این شرکت هایی که به طور قارچ گونه سر از خاک به در آورده اند نهاد یا خیر، بحث این نوشتار نیست، بلکه به نظر می آید باید یک گام پیش تر برویم و به این نکته بپردازیم که چرا لازم است در ایران یک «اکوسیستم بومی استارت آپ» ایجاد شود؟ به بیان بهتر می توان گفت تا زمانی که چنین اکوسیستم بومی شکل نگیرد نمی توان به کارکرد درست و دقیقی در زمینه استارت آپ ها رسید و همیشه با دست اندازهایی رو به رو خواهیم بود که جلوی رشد و پیشرفت استارت آپ های واقعی را می گیرد یا در بهترین حالت موجب عقیم ماندن توسعه و پیشرفت شرکت های نوپا خواهد شد.

موقعیت مساعد برای تولد «یونیکورن» ها

هیچگاه مانند امروز موقعیت و شرایط برای تولد یونیکورن ها در ایران مساعد نبوده است. «یونیکورن»(Unicorn) در معنای رایج خود به معنای «اسب تک شاخ» است و در دنیای استارت آپ ها به شرکت های موفقی گفته می شود که به ارزشی بالاتر از یک میلیارد دلار می رسند. در ایران به دلیل آماده نبودن فضا و شرایط هیچگاه استارت آپ هایی به وجود نیامدند که ارزشی بالاتر از یک میلیارد دلار پیدا کنند و در جمع «یونیکورن» ها حاضر شوند. در چند سال اخیر اما اتفاقاتی در کشور رخ داده که زمینه ایجاد استارت آپ های موفق با ارزش یک میلیارد دلار به بالا را فراهم کرده است.

مهم ترین عامل در فراهم شدن چنین موقعیتی آماده شدن زیرساخت اینترنت در کشور بوده است.
طبق آخرین گزارش پرتال شرکت مخابرات ایران ضریب نفوذ اینترنت در ایران به ۸۲ درصد رسیده است. چنین آماری به این معناست که امروزه حتی روستاهای ایران نیز به اینترنت پرسرعت دسترسی پیدا کرده اند. همچنین گزارش های رسمی دیگر نشان می دهد بیش از ۴۰ میلیون از مردم ایران صاحب گوشی های هوشمند شده اند که دسترسی دایمی به اینترنت پرسرعت ۳-جی و ۴-جی را برای آنها فراهم کرده است.

مسلما دسترسی به تلفن همراه هوشمند و اینترنت موجب شده که تمام کاربران با استفاده از نرم افزارها و اپلیکیشن های مختلف خو بگیرند و بسیاری از کارهای روزانه خود را از طریق این اپلیکیشن ها انجام دهند. تمام این موارد نشان می دهد که در ایران اتفاقات تازه ای رخ داده که در گذشته چنین رخدادی سابقه نداشته است. حال باید به این موضوع پرداخت که این شرایط چگونه فضا را برای تولد «یونیکورن» ها مساعد کرده است.
اگر به تجربه کشورهای توسعه یافته دقت کنیم می بینیم که در این کشورها نیز چنین رخدادی موجب پیشرفت در سطح وسیع شده است. کشورهایی نظیر چین، هندوستان، کشورهای حوزه آسیای شرقی و آمریکای جنوبی بارزترین مثال در این زمینه هستند.
کنار هم قرار گرفتن رخدادهایی از این دست نظیر افزایش ضریب نفوذ اینترنت و همه گیر شدن استفاده از تلفن های همراه هوشمند باعث ایجاد و شکل گرفتن شرکت هایی کاملا بومی و ملی موفق در این کشورها شد. با این تفاسیر به این نتیجه می رسیم که هرگاه این عوامل یک جا و در کنار هم جمع شده اند شرکت های بومی موفقی از آن متولد شده است. (علی بابا در چین، تن سنت در چین، فیلیپ کارت در هندوستان ، یاندکس در روسیه، گوجک در اندونزی و …)

در ایران اما عامل دیگری نیز وجود دارد که موجب استثنایی تر شدن شرایط برای رشد و پیشرفت شده است. خصوصیت و عامل طلایی این است که برندهای قدرتمند خارجی- مخصوصا آمریکایی- امکان ورود به ایران و توسعه و تسخیر بازار را ندارند.  بنابراین یک فرصت تاریخی برای کارآفرین ها، جوانان و صاحبان سرمایه که در داخل ایران هستند به وجود آمده تا از این ظرفیت های تاریخی و تکرار نشدنی استفاده کنند. در کنار این موقعیت استثنایی شرایط دیگری مثل وجود نیروی کار جوان و مستعد نیز وجود دارد که کار را برای صاحبان فکر و کارآفرین ها صد چندان ساده می کند.

چینی ها و قهرمان سازی ملی

برای ساده تر کردن موضوع بهتر است تجربه چین در رشد و پیشرفت اقتصادی در اکوسیستم استارت آپی را بررسی کنیم. چین پس از یک دوره طولانی از سیاست های غلط اقتصادی تغییر جهت داد و توانست زیرساخت های لازم برای توسعه و پیشرفت اقتصادی را فراهم کند. اولین گام برای چینی ها قهرمان سازی ملی بود. چینی ها با ایجاد قهرمان های ملی و بومی در کشور خود باعث ایجاد اشتغال به صورت گسترده و بمب گونه شدند. طیف وسیعی از این قهرمان های ملی با ورود به حوزه تکنولوژی و پایه گذاری استارت آپ و شرکت های نوپا میلیون ها شغل ایجاد کردند و جالب اینکه شاکله این شرکت ها به طور کامل چینی و بومی بود. کیفیت اشتغال زایی در این کشور آنچنان بالا بود که جوانان چینی پس از ورود به حوزه های کاری تازه شکل گرفته، از نظر اقتصادی و تکنولوژی به درک و فهم وسیع و چشم گیری دست یافتند.
از سوی دیگر ایجاد اشتغال در حوزه تکنولوژی و اینترنت به مراتب برای دولت ها مخارج و هزینه کم تری در پی دارد. این در حالی است که ایجاد اشتغال در حوزه صنایع و پتروشیمی در کنار هزینه و مخارج بسیر بالای آن، کیفیت پایین تری نیز نسبت به حوزه تکنولوژی دارد.
نباید فراموش کنیم که مهم ترین دغدغه دولت ها و نظام جمهوری اسلامی ایران ایجاد اشتغال در سطحی وسیع و گسترده است پس بی راه نیست اگر بگوییم که حوزه تکنولوژی و پتانسیل اشتغال زایی آن بهترین راه نجات برای فرار از معضل بیکاری در میان جوانان است.

جدا از این، رشد و ایجاد اکوسیستم بومی استارت آپ ها در ایران می تواند عاملی برای ورود سرمایه کلان به کشور باشد. ورود سرمایه خارجی کلان در تمام کشورهایی که زمانی در حال توسعه بوده اند موجب بیشتر شدن شرکت هایی با ارزش یک میلیارد دلار به بالا شده است.
البته در این میان باید به یک نکته مهم و حیاتی نیز توجه کرد و آن هم اینکه در همه این کشورها کنترل نهایی سرمایه و بهره برداری از سود آن به دست نهادها و سازمان های داخلی سپرده شده است. دلیل این امر نیز بسیار ساده است چرا که ایجاد ثروت خالص در زمینه تکنولوژی زمانی کاملا عملی است که در تمام حوزه های کاری از استعداد و نیروی داخلی و بومی استفاده شود تا بتوان از ارزش افزوده ایجاد شده سرمایه ها به نحو دقیق بهره برداری کرد.

عامل مهم دیگر در زمینه رشد و پیشرفت اکوسیستم بومی استارت آپ ها ایجاد یک نسل کارآفرین تازه است. نکته اینجاست که ما باید از منقرض شدن نسل کارآفرین های واقعی جلوگیری کنیم، چرا که این نسل کارآفرین تازه که با دنیای تکنولوژي نیز کاملا آشناست می تواند مانند یک درخت ریشه دوانده و در آینده کارآفرین های دیگری وارد بازار کار کند و چرخه ایجاد اشتغال را همچنان زنده نگه دارد.

نیاز به اکوسیستم بومی استارت آپ های قدرتمند

عامل دیگری که برای ایجاد اکوسیستم بومی استارت آپ های به آن نیاز مبرم داریم تشکیل استارت آپ ها و شرکت های نوپای قدرتمند داخلی و دفاع از قدرت آن هاست. دلیل این امر نیز بسیار ساده است چرا که کنترل اطلاعات کاربران و حفاظت از این ابراطلاعات مستقیما در اقتدار و حفظ امنیت ملی کشورمان تاثیرگذار است. نگه داشتن دانش و اطلاعات بومی کشور و حفظ تجربه و اکثریت سرمایه در داخل کشور موضوعی است که اگر نسبت به آن بی اعتنا باشیم در آینده پشیمانی های بسیاری برای ما به بار خواهد آورد.

بد نیست اگر کمی دقیق تر به این موضوع بنگریم و ببینیم که بی توجهی به قدرت و امنیت شرکت ها و استارت آپ های داخلی چه صدماتی برای ما پدید آورده است. ما در بسیاری از حوزه ها می توانستیم به صورت بومی فضای استفاده از تکنولوژی را برای مردم فراهم کنیم اما بی توجهی به چنین مسایلی موجب شده که بازی را به رقبای خارجی ببازیم. ما می توانستیم یک سیستم چت آنلاین قوی در داخل کشور داشته باشیم اما این روزها شاهد استفاده گسترده از سرویس پیام رسان تلگرام هستیم که هنوز نسبت به امنیت اطلاعات کاربران در این سرویس شک و تردیدهای بسیاری وجود دارد.
ما می توانستیم یک شبکه اجتماعی قوی و قدرتمند و سراسری در داخل کشور داشته باشیم اما این روزها مردم ایران از اینستاگرام و فیسبوک استفاده می کنند. ایرانیان می توانستند موتور جست و جوی بومی و قدرتمندی داشته باشند اما همه ما از سرویس گوگل استفاده می کنیم. این در حالی است که کشوری نظیر چین توانسته با اتکا به قدرت شرکت های نوپای بومی خود موتور جست و جوی «بای-دو» (‌Baidu) را به چینی ها معرفی کند. همچنین سرویس پیام رسان «وی چت» در چین جای تلگرام را گرفته است.

البته فارغ از اینکه تاکنون ما در این حوزه ها نسبت به رقبای خارجی خود عقب افتادیم اما هنوز هم ایجاد فضایی برای به کار بستن پتانسیل شرکت های نوپای بومی آنچنان دور از دسترس نیست.
در ایران چندین شرکت کاملا بومی مانند «دی جی کالا»، «الوپیک»، «دیوار»، «تخفیفان» و «تپسی» وجود دارند که نشان داده اند که با فعالیت ها و خدمات خود نشان داده اند که ما هم می توانیم از تمام پتانسیل های بومی خود به بهترین شکل استفاده کنیم. با این وجود هیچ کدام از این شرکت ها هنوز وارد جمع «یونیکورن ها» نشده اند و تمام تمرکز باید صرف این موضوع شود که چگونه چنین شرکت هایی می توانند با پیشرفت خود وارد گروه شرکت هایی با ارزش یک میلیارد دلار به بالا شوند.

چرا اکوسیستم استارت آپ ها باید بومی باشد؟

در آخر باید یک مورد مهم دیگر نیز توضیح داده شود که در این نوشتار چندین بار مستقیم و غیرمستقیم بر آن تاکید شد. شاید برای عده ای این سوال پیش بیاید که چرا از اکوسیستم بومی استارت آپ ها سخن گفته می شود و بر اینکه چنین شرکت هایی باید کاملا ملی و بومی اداره شوند بیش از اندازه تاکید شده است. نباید فراموش کرد زمانی که یک شرکت نیمه خارجی یا غیربومی وارد کشور می شود در سطوح بالای مدیریتی خود از نیروی کار غیرایرانی استفاده می کند. این موضوع باعث می شود انتقال تجربه مدیریتی و تربیت کادر و نیروی فنی با تجربه صورت نگیرد و عملا توسعه توانایی های انسانی نیروی کار بومی با اختلال روبه رو شود. از سوی دیگر در چنین شرایطی امنیت و محافظت از اطلاعات کاربران با مشکل مواجه می شود و در صورت رخ دادن حادثه یا لو رفتن اطلاعات مشخص نیست که ارگان و نهاد پاسخگوی نهایی چه کسی خواهد بود. این شرکت ها همچنین خود را ملزم به رعایت قوانین و شرایط و اصول ایران نمی دانند و به راحتی دست به اقدامات غیرقانونی نظیر دامپینگ یا انحصارگرایی می زنند.
تمام این موارد به روشنی نشان می دهد که اکنون زمان تشکیل اکوسیستم بومی استارت آپ ها در ایران فرا رسیده و بهتر است هر چه زودتر برای حل معضلات و مشکلاتی که برای شرکت های بومی نوپا دست و پا گیر است بکوشیم.