بهینه سازی مسیر؛ اعجاز تکنولوژی در صنعت حمل و نقل و ارسال کالا
در کسب‌وکارهای حوزه ارسال کالا، برنامه‌ریزی مسیرهای تحویل کاری مهم و البته دشوار است. برنامه‌ریزی برای ده‌ها و حتی صدها مقصد تحویل کالا کار غیرممکنی نیست؛ اما اگر به شیوه سنتی انجام شود، نتیجه ساعت‌ها کار تنها در حد چند دقیقه صرفه‌جویی در زمان خواهد بود. امروز که خرید آنلاین بیش از هر زمان رونق دارد، تحویل سریع و به خصوص تحویل‌های یک‌روزه به عنوان یک مزیت مهم در مرکز توجه قرار گرفته‌اند. کسب‌وکارهای حوزه ارسال کالا اگر باهوش و آینده‌نگر باشند، آغوش خود را به روی ابزارهای مدرن بهینه‌سازی مسیر باز می‌کنند برنامه‌ریزی تحویل خود را بهبود و زمان تحویل را به میزان زیادی کاهش دهند.
ابزارهای بهینه سازی مسیر مزایای زیادی برای فرایندهای لجستیکی دارند که در شاخه‌های بهره‌وری بهتر در تحویل مرسوله، کاهش هزینه‌های عملیاتی و بهبود تجربه گسترده می‌شوند. اما پیش از این که به بررسی نتایج استفاده از روش‌های بهینه سازی مسیر در کسب‌وکار شما بپردازیم، اجازه بدهید خیلی کوتاه نگاهی بیندازیم به این که بهینه سازی مسیر چه چیزهایی را شامل می‌شود.
منظور از بهینه سازی مسیر چیست؟
خلاصه بگویم، بهینه سازی مسیر، فرآیند یافتن مقرون‌به‌صرفه‌ترین مسیر برای مجموعه‌ای از مقصدها است. شاید شما هم مانند خیلی افراد دیگر فکر کنید این یعنی یافتن کوتاه‌ترین فاصله یا سریع‌ترین زمان بین نقطه A و نقطه B، اما این توضیح آنقدرها هم درست نیست. وقتی از بهینه سازی مسیر استفاده می‌شود که بخواهید زمان رانندگی را برای رسیدن به چند مقصد و توقف در هرکدام، به حداقل برسانید. کار کمی پیچیده‌تر از یافتن کوتاه‌ترین مسیر بین دو نقطه است و طیف وسیعی از مسئله‌ها و محدودیت‌ها مانند پنجره‌های زمانی مشتریان، ظرفیت خودرو، موتور یا هر وسیله‌ای که از آن برای حمل بسته‌ها استفاده می‌کنید، برنامه‌های راننده و نکات دیگری را هم در نظر می‌گیرد.
کسب‌وکارهای ارسال کالا معمولا از یک نرم‌افزار بهینه سازی مسیر برای اجرای این تکنیک کمک می‌گیرند تا با توجه به تعداد و موقعیت مکانی مقصدها، بهترین مسیر ممکن را انتخاب کنند. اگر از اهالی صنعت ارسال کالا نباشید، خواندن جمله قبل احتمالا گوگل‌مَپ و وِیز یا نسخه‌های مشابه وطنی یعنی بلد و نشان می‌اندازد؛ اما گرچه مشابهت‌هایی وجود دارد، این تصور صحیح نیست. پس از این که توضیح دادیم نرم‌افزارهای بهینه سازی مسیر چطور کار می‌کنند، به این موضوع برمی‌گردیم.
بهینه سازی مسیر چطور انجام می‌شود؟
همانطور که گفتیم از نرم‌افزارهای مخصوص برای این کار استفاده می‌شود. بهینه سازی مسیر مسئله‌ای پیچیده است که از پارامترهای مختلفی تشکیل شده و انسان نمی‌تواند به راحتی تمام این پارامترها را (آن هم در مدت‌زمان کوتاه) محاسبه و مسیر بهینه را پیدا کند. بنابراین چاره‌ای جز استفاده از از الگوریتم‌ها برای بهینه سازی مسیر باقی نمی‌ماند.
الگوریتم‌های بهینه سازی مسیر به حل کردن دوتا از دشوارترین مسئله‌های علوم کامپیوتر می‌پردازد: مسئله فروشنده دوره‌گرد (The Traveling Salesman Problem) و مسئله مسیریابی خودرو (The Vehicle Routing Problem). اگر دانش فنی مرتبط ندارید، به خواندن ادامه دهید تا موضوع را برایتان شرح دهم.
تصور کنید شما یک فروشنده دوره‌گرد هستید و باید به چند شهر سر بزنید. فرض می‌کنیم شما فروشنده جاه‌طلبی هستید و ۱۰۰ در نظر می‌گیریم. حالا چگونه می‌خواهید این کار را انجام دهید؟ کوتاه‌ترین مسیر ممکنی که می‌توانید بین آن ۱۰۰ شهر قبل از بازگشت به خانه طی کنید کدام است؟
حل این مسئله واقعا دشوار و شاید حتی بتوان گفت غیرممکن است. هرچه تعداد نقطه‌های نقشه یا شهرهای که فروشنده باید به آن‌ها سر بزند بیشتر شود، حل مسئله هم به طور تصاعدی دشوارتر می‌شود. اگر ۵۷ مقصد مختلف داشته باشید، تعداد مسیرهای احتمالی می‌رسد به عددی که مجبورم آن را برایتان توصیف کنم: عدد ۱ که جلوی آن ۷۵ تا ۰ نوشته شده باشد.
الگوریتم می‌تواند از همه ترکیب‌های ممکن عبور و در نهایت بهترین را انتخاب کند. همین پروسه بدون کامپیوتر روزها و حتی ماه‌ها طول می‌کشد و بنابراین می‌توان گفت که انجام این کار به صورت دستی امکان‌پذیر نیست.
آیا اپلیکیشن‌های مسیریاب می‌توانند بهینه سازی مسیر را انجام دهند؟
اپلیکیشن‌های مسیریاب مانند گوگل‌مَپ و Waze و البته بلد و نشان در ایران، برای انجام این کار طراحی نشده‌اند و توانایی آن را ندارند. این برنامه‌ها برای استفاده عموم افراد در سطح شهر و انتخاب کوتاه‌ترین یا سریع‌ترین مسیر بین دو نقطه کاربرد دارند. البته که می‌توانند مسیر را برای رسیدن به چند نقطه توقف مشخص کنند اما آن را بهینه‌سازی نمی‌کنند.
بهینه‌سازی ترتیب توقف‌ها یکی از کارکردهایی است که برنامه‌های بهینه‌سازی مسیر را در دسته‌ای متفاوت از مسیریاب‌ها قرار می‌دهد.
بهینه سازی مسیر، ضرورتی برای کسب‌وکارهای صنعت ارسال کالا
با رشد کسب‌وکار، برنامه‌ریزی مسیر کم‌کم پیچیده‌تر از آن می‌شود که بتوانید به صورت دستی یا با استفاده از ابزارهایی مانند گوگل‌مپ آن را مدیریت کنید. تقریبا هیچ انسانی نمی‌تواند پیچیدگی‌هایی مانند پنجره‌های زمانی و ظرفیت بار را ذهنی محاسبه کند. در نهایت ناگهان به خود می‌آیید و می‌بینید که زمان بسیار زیادی را صرف مدیریت مسیرهای تحویل مرسوله کرده‌اید.
همچنین خواهید فهمید که ریسک افزایش هزینه‌های عملیاتی هم وجود دارد و اغلب خود را به شکل استفاده از تعداد زیادی وسایل نقلیه در ناوگان سازمان و مصرف سوخت، زمان و دستمزد بیشتر به دلیل استفاده از مسیرهای طولانی‌تر از مسیر بهینه نشان می‌دهد.
شرکت‌های ارسال کالا هر روز با چنین مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند. نرم‌افزارهای حرفه‌ای بهینه سازی مسیر به شرکت‌های ارسال کالا کمک می‌کند با یافتن کارآمدترین مسیر برای کل ناوگان در عرض چند دقیقه، دستمزد، زمان رانندگی، استهلاک وسیله نقلیه و مصرف سوخت را به حداقل برسانند.
مزایای استفاده از روش‌های بهینه سازی مسیر
البته که این روش از ابتدا وجود نداشته، اما در دهه اخیر به عنوان راه حل نهایی برای حل مشکلاتی که کارآیی سیستم را کم می‌کنند قدم به بازار گذاشته است. به نظر شما چه چیزهایی باعث می‌شوند روش نرم‌افزاری بهتر از روش‌های سنتی برنامه‌ریزی مسیر باشد؟ مزیت‌های این روش نسبت به روش‌های قدیمی چیست؟ ما آنچه به عنوان مزیت دریافتیم در ۹ بند زیر آورده‌ایم؛ شما هم با خود فکر کنید و ببینید این کار چه مزیت‌های دیگری می‌تواند برایتان داشته باشد؟
۱- سودآوری بیشتر در تحویل کالا
بهینه سازی مسیر کمک می‌کند تا تعداد دفعات تحویل و دریافت بسته در روز به حداکثر برسد و به پرسنل تحویل‌دهنده اجازه می‌دهد تا تعداد بیشتری مرسوله را در زمان بسیار کمتری نسبت به قبل به مقصد برسانند. در نتیجه، بهره‌وری پرسنل تحویل افزایش می‌یابد و هر سفرِ تحویل را سودآورتر از قبل می‌کند.
۲. مشاهده‌پذیری دقیق و همیشگی
بهینه سازی مسیر باعث می‌شود جابه‌جایی همه منابع از جمله وسایل نقلیه و رانندگان در سراسر شبکه توزیع شرکت، در لحظه و به دقت قابل مشاهده باشد. این موضوع با کنترل بهتر در فرآیندهای لجستیک و عملیات، پتانسیل سودآوری را افزایش می‌دهد.
۳- ردیابی و پیگیری پیشرفته
بهینه سازی مسیر به شرکت‌ها کمک می‌کند تا روی عوامل هوشمندی مانند ردیابی GPS و سنجش ترافیک لحظه‌ای تمرکز و فعالیت‌های خود را به کمک آن‌ها هدایت کنند. افرادی که در پست‌های مدیریتی هستند با کمک این عوامل می‌توانند اهدافی برای سنجش عملکرد و تجزیه و تحلیل شاخص‌های عملکردی تعیین کنند و در نتیجه آن بهره‌وری را افزایش دهند.
۴- کاهش زمان تحویل
اگرچه اصل و اساس بهینه سازی مسیر درباره یافتن مسیرهایی با بیشترین کارآیی برای تحویل مرسوله‌ها است، این بهینه‌سازی به کاهش زمان گردش برای مشتریان هم کمک می‌کند. زمان گردش مدت‌زمانی است که طول می‌کشد تا یک کار به طور کامل انجام یا یک فرایند طی شود.
۵- کاهش هزینه‌ها
اصلی‌ترین هزینه ناوگان حمل مرسوله‌ها، هزینه سوخت است و هزینه نگه‌داری و تعمیرات وسایل نقلیه و هزینه مدت‌زمان بی‌کاری دستگاه در صورت خرابی در رده‌های بعدی قرار دارند. استفاده از روش‌های بهینه سازی مسیر و رسیدن به کمترین میزان رانندگی مورد نیاز، در وهله اول هزینه سوخت را کم می‌کند و با افزایش بازه استهلاک وسایل نقلیه بر کاهش هزینه‌های تعمیر و نگه‌داری هم موثر است.
۶- فراهم آوردن شرایط حل مسئله فروشنده دوره‌گرد
مسئله فروشنده دوره‌گرد یکی از مسئله‌های علمی است که در گروه NP-hard دسته‌بندی می‌شود. مسئله‌های NP-hard مسئله‌هایی هستند که حداقل به اندازه سخت‌ترین مسئله‌های دنیا سخت هستند. پیش از این از مفهوم مسئله فروشنده دوره‌گرد و پیچیدگی آن صحبت کردیم؛ بهینه سازی مسیر و الگوریتم‌های علمی پشت آن، این مشکل پیچیده را با ابداع مسیرهای تحویل آسان برای شرکت‌ها ساده می‌کنند.
۷- کاهش ردپای کربن در محیط زیست
ردپای کربن میزان گازهای گلخانه‌ای (عمدتا کربن‌دی‌اکسید) است که توسط فعالیت‌های انسانی در جو منتشر می‌شود. بهینه سازی مسیر، فعالیت‌های انسانی مربوط به بخش توزیع و ارسال کالا را با ارائه یک مسیر کارآمد با حداقل بی‌کاری رانندگان و ناوگان در خیابان‌ها بهینه می‌کند، نه‌تنها در هزینه‌های سوخت صرفه‌جویی می‌کند، بلکه با کاهش مصرف سوخت ردپای کربن را هم کاهش می‌دهد.
۸- بهبود تجربه مشتری
در فضای کسب‌وکارهای لجستیک و ارسال کالا، رقابت بالاست و این راز از هیچ‌کس پنهان نیست. سطح بالای رقابت یعنی اگر یک کسب‌وکار نتواند انتظارات مشتریان خود را برآورده کند، مشتریان می‌توانند به راحتی به سراغ گزینه‌های دیگر بروند.
استفاده از روش‌های بهینه سازی مسیر کمک می‌کند تا مشتریان به شما وفادار بمانند و این امکان را در اختیار شما قرار می‌دهد که با اعلام زمان دقیق تحویل، تحویل کارآمد و به‌موقع و زمان تحویل کوتاه‌تر برای محصولات مرجوعی، تجربه مشتری از خدمات خود را بهبود دهید.
۹- بهبود تجربه کارکنان
به‌کارگرفتن مسیرهای بهینه چند فایده برای کارکنان شما دارد: هم‌پوشانی مناطق بین رانندگان مختلف احتمال گیر کردن رانندگان در ترافیک غیرمنتظره، سردرگمی و خستگی ذهنی رانندگان برای انتخاب مسیرهای بعدی و میزان کالاهای تحویل داده نشده در زمان مقرر کمتر از قبل می‌شود.
در نتیجه این تاثیرات خستگی رانندگان کمتر و آرامش ذهنی آن‌ها بیشتر می‌شود و حتما خودتان به خوبی می‌دانید که کارکنان شادتر، بهتر کار می‌کنند. به قول معروف: «کارکنان شادتر = مشتریان شادتر!».
تا اینجا به مفهوم بهینه سازی مسیر پرداختیم و از مزایای آن برای کسب‌وکارها گفتیم. حالا وقت آن است که کمی بیشتر در جزئیات غرق شویم. به نظر شما نرم‌افزارهای بهینه سازی مسیر دقیقا چطور کار می‌کنند؟
سرویس بالک یا سفارش انبوه الوپیک به مشتریانی که مرسولاتی با اندازه‌های مشابه جهت توزیع در تعداد مقاصد بالا در نظر گرفته‌اند، این امکان را می‌دهد که مقاصد خود را به چندین سفارش الوپیکی در بهینه‌ترین زمان، قیمت و مسیر تبدیل کنند.
در این سرویس، مقاصد با استفاده از الگوریتم های بهینه سازی دسته‌بندی و کوتاه‌ترین مسیرها بر اساس ظرفیت وسیله نقلیه، سایز بسته‌ها و بازه زمانی تحویل محاسبه می‌شوند و امکان ردیابی زنده وضعیت و مکان مرسوله‌ها را از مبدا تا مقصد به صورت لحظه‌ای وجود دارد.
نرم‌افزارهای بهینه سازی مسیر دقیقا چطور کار می‌کنند؟
نرم افزار برنامه ریزی مسیر یا نرم افزار بهینه سازی مسیر، عنوان‌ها اهمیتی ندارند. مهم این است که این نرم‌افزارها به شما کمک می‌کنند هزینه‌های عملیاتی خود را کاهش و درآمد هر مسیر را افزایش دهید و با برنامه‌ریزی خودکار در زمان هم صرفه‌جویی می‌کنند. اما روش کار این نرم‌افزارها چگونه است؟
در بازار نرم‌افزارهای مختلفی وجود دارد که هرکدام جوانب مثبت و منفی خود را دارند. اما در کل یک نرم‌افزار برنامه‌ریزی مسیر خوب، باید چند ویژگی اساسی را داشته باشد:
۱- تصویرسازی برنامه مسیر
برنامه‌ریزی مسیرهای رفت‌وآمد یک فرایند تصویری است، نوشتن آدرس‌ها پشت سر هم فقط راننده را سردرگم می‌کند. این که کارکنان بخش توزیع بتوانند ببینند هر نقطه توقف دقیقا کجاست، کدام راننده قرار است به آن سرویس دهد و چگونه به‌روزرسانی یک توقف بر مسیر کلی تأثیر می‌گذارد، برنامه‌ریزی مسیر تحویل مرسوله‌ها را بسیار آسان‌تر می‌کند.
مطمئن شوید در طراحی نرم‌افزاری که می‌خواهید از آن استفاده کنید، درک سریع و آسان مسیرها و ایجاد تغییرات در حین کار در نظر گرفته شده باشد.
۲- الگوریتم بهینه سازی مسیر
بدون یک الگوریتم تعیین مسیر، بهینه سازی معنایی ندارد. یک نرم‌افزار مناسب باید بتواند با در نظر گرفتن تمام محدودیت‌های شما (مانند پنجره‌های زمانی، ظرفیت بار هر وسیله نقلیه، سرعت رانندگی و…) کوتاه‌ترین زمان رانندگی و دقیق‌ترین تخمین ممکن برای زمان تحویل را در اختیار شما قرار دهد.
اینجاست که به یک نکته مهم می‌رسیم. افرادی که مدت‌هاست مسیرها را شخصا و به صورت دستی برنامه‌ریزی می‌کنند احتمالا با خود فکر می‌کنند: «چطور می‌توانم به یک نرم‌افزار برای انجام کاری که سال‌هاست بر آن تسلط دارم اعتماد کنم؟»
در پاسخ باید بگویم یک الگوریتم خوب می‌تواند نیازهای کسب‌وکار شما را به دقت مدل‌سازی کند و مسیرهایی را ایجاد کند که به آن‌ها اعتماد دارید، و در عین حال ۲۰ تا ۴۰ درصد در مصرف سوخت و زمان رانندگی صرفه‌جویی کند. فراموش نکنید شما همچنان کنترل مسیرهای خود را در دست دارید! الگوریتم را به عنوان ابزاری در نظر بگیرید که به شما کمک می‌کند کار خود را بهتر انجام دهید، نه یک جایگزین.
۳- اپلیکیشن ویژه رانندگان
فرض کنیم مسیرهای عالی و کارآمد ایجاد شده‌اند، تا زمانی که نتوانید اطلاعات دقیق مسیرها را در اختیار رانندگان قرار دهید، چه فایده‌ای دارد؟ نرم‌افزار برنامه‌ریزی مسیر باید به شما امکان دهد مسیرهای بهینه‌شده را به دست رانندگان ناوگان حمل و نقل خود برسانید.
اپلیکیشن مخصوص رانندگان به آن‌ها اجازه می‌دهند بدانند کجا باید بروند، به دستورالعمل‌های خاص برای توقف‌ها دسترسی داشته باشند و رسید تحویل بسته را از مشتریان جمع‌آوری کنند. دیگر نیازی به چاپ برنامه مسیرها و دادن دسته‌های بزرگ کاغذ یا دفترچه به رانندگان نخواهید داشت.
۴- ردیابی زنده
در صنعت حمل و ارسال کالا، دانستن این که هر راننده در هر لحظه دقیقا کجاست آرامش خاطر خاصی به مدیران می‌دهد. به عنوان مثال اگر برای یکی از رانندگان تاخیری پیش بیاید، می‌توانید در لحظه ببینید که این اتفاق تا چه حد بر زمان تخمینی تحویل و توقف‌های بعدی او اثر می‌گذارد. در چنین شرایطی می‌توانید پیامی درباره شرایط برای مشتریان بفرستید یا مسیر را اصلاح کنید و فورا به دست راننده برسانید. این کار هم بر بهبود خدمات مشتریان و هم بر افزایش مسئولیت‌پذیری رانندگان اثر مثبت دارد.
۵- تجزیه و تحلیل و گزارش‌گیری
تصور کنید مدتی است که از چنین نرم‌افزاری برای مدیریت و برنامه‌ریزی تحویل بسته‌ها استفاده می‌کنید. آیا جایی برای بهبود شرایط وجود دارد؟
یک نرم‌افزار برنامه‌ریزی مسیر تحویل خوب به شما امکان می‌دهد عملیات تحویل خود را در طول زمان پیگیری کنید و به شما نشان می‌دهد که کجا می‌توانید عملکرد را بهبود دهید تا هزینه‌ها کمتر و سود نهایی بیشتر شود.
کلام آخر: بهینه سازی مسیر هزینه نیست، سرمایه‌گذاری است!
ما در این مطلب تلاش کردیم شما را با فرایند بهینه سازی مسیر، مزایا و نحوه کارکرد آن آشنا کنیم. همچنین از این گفتیم که استفاده از نرم‌افزارهای بهینه سازی مسیر در دنیای امروز صنعت لجستیک اهمیت زیادی دارد و نباید از تکنولوژی‌های برتر جا بمانید.
آنچه در پایان اهمیت پیدا می‌کند شیوه نگاه شما به این موضوع است. به مبلغی که باید برای دریافت خدمات بهینه‌سازی مسیر پرداخت کنید به چشم هزینه نگاه نکنید. این مبلغ در دسته هزینه‌های سازمان نیست، بلکه سرمایه‌گذاری کوچکی است برای بهبود کارآیی سیستم تحویل کالا و صرفه‌جویی در هزینه‌ها در بلندمدت.
دیدگاه ها