هر آنچه باید برای شناخت کامل زنجیره تامین بدانید!

در دنیای مدرن امروز سرعت اهمیت بسیار زیادی دارد. افراد عادت کرده‌اند و از شما هم انتظار دارند که همه‌چیز در یک چشم‌به‌هم‌زدن اتفاق بیفتد. به همین دلیل است که داشتن یک زنجیره تامین کامل و مناسب که به خوبی کار کند، اهمیت زیادی برای بسیاری از کسب‌وکارها دارد. در این مطلب یاد می‌گیریم که زنجیره تامین چیست، چرا مهم است و چه انواعی دارد. برای درک زیر و بم مفهوم زنجیره تامین در این مطلب با ما همراه شوید.

زنجیره تامین چیست؟

به زبان ساده، زنجیره تامین فرایندی است که برای تولید و فروش محصول، از نقطه تامین مواد اولیه تا توزیع و فروش طراحی می‌شود. اگر می‌خواهید نسبت به رقبای خود برتری داشته باشید، موفقیت در مدیریت زنجیره تامین می‌تواند برای شما معجزه کند!

برای تهیه یک محصول و ارائه آن، از مبدأ تا مقصد، مراحل مهمی وجود دارد که مراحل زنجیره تامین نامیده می‌شوند. در فرایند تولید و ارائه یک محصول، مواد اولیه تهیه می‌شوند، فرآوری‌هایی روی آن‌ها انجام می‌شود تا تبدیل به محصول مورد نظر شوند، سپس توزیع انجام می‌گیرد تا این محصولات به مقصد نهایی خود در دست مشتریان برسند.

در مراحل زنجیره تامین، بخش‌ها و افراد مختلفی حضور دارند: تولیدکنندگان، فروشندگان، موجودی، انبارها، شرکت‌های حمل و نقل، مراکز توزیع و خرده‌فروشان. همه آن‌ها بخشی از زنجیره تامین هستند.

همه این مراحل در موفقیت زنجیره تامین اهمیت دارند. پس باید آن‌ها را بهتر بشناسیم و درک کنیم.

مراحل فرایند زنجیره تامین

در یک فرایند زنجیره تامین به طور عمومی ۶ مرحله اساسی باید طی شود. در ادامه می‌توانید این مراحل را به ترتیب ببینید:

1. تهیه مواد اولیه خام
2. پالایش مواد اولیه یا انجام یک مرحله فرایند تولید با هدف تبدیل مواد اولیه به قطعات اساسی
3. تبدیل قطعات اساسی به محصولات نهایی
4. فروش محصولات نهایی
5. تحویل محصولات به مصرف‌کنندگان نهایی
6. پشتیبانی مشتریان و خدمات مرجوعی

برای اجرای این ۶ مرحله، نکات زیر اهمیت زیادی دارند و باید انجام شوند:

• اسناد، مدارک و قراردادها یکی از جنبه‌های مهم زنجیره تامین هستند.
• انتقال فیزیکی کالا از جایی به جای دیگر هم مهم است.
• باید تا هر زمان که نیاز است از کالاها در انبار نگه‌داری کنید.
• از ردیابی و مدیریت موجودی و انبار غافل نشوید.
• برای مدیریت عرضه و تقاضا تلاش کنید.
• شماره‌گذاری و ردیابی محصولات را فراموش نکنید.
• و در نهایت، روندی مناسب برای لجستیک و توزیع محصولات تا رسیدن به دست مشتری نهایی در نظر بگیرید.

آنچه گفتیم مراحل و فعالیت‌های اساسی هستند که تقریبا برای هر کسب‌وکاری لازم است. بسیاری اوقات در کسب‌وکارهای دیگر، به خصوص کسب‌وکارهای تولیدی بزرگ و گسترده، زنجیره تامین بسیار پیچیده‌تر و کامل‌تر است. به فرایند ایجاد، مدیریت و بهینه‌سازی زنجیره تامین، مدیریت زنجیره تامین گفته می‌شود که در ادامه مطلب بیشتر درباره آن خواهیم گفت.

برای اطمینان از این که یک سیستم زنجیره تامین کارآمد داریم، همه افراد درگیر در این فرایند باید تلاش کنند اطلاعات مربوط به خود را به موقع و دقیق ارائه دهند تا مشکلات به حداقل برسند و هموارسازی فرایند آسان‌تر شود.

استفاده از مدل مناسب کسب‌وکار تاثیر قابل توجهی در کارآمدی زنجیره تامین دارد.

انواع مدل‌های زنجیره تامین

سیستم زنجیره تامین ۶ مدل اصلی دارد. زنجیره تامین هر کسب‌وکار بر اساس یکی از این مدل‌ها طراحی می‌شود. این مدل‌ها و کاربرد هرکدام را می‌توانید در ادامه بخوانید.

زنجیره تامین جریان پیوسته

جریان پیوسته یکی از مدل‌های سنتی زنجیره تامین و بهترین گزینه برای کسب‌وکارهای تولیدی است. این مدل برای کارخانه‌ها یا کارگاه‌هایی که محصولات مشابهی را بدون تغییر یا با تغییر بسیار کم و به طور منظم تولید می‌کنند مفید است.

زنجیره تامین سریع

برخی تولیدکنندگان محصولاتی را تولید می‌کنند که مدام مطابق با آخرین ترندها در حال تغییرند. برای چنین کسب‌وکارهایی استفاده از مدل زنجیره تامین سریع بهترین گزینه است.

زنجیره تامین کارآمد

کسب‌وکارهایی که می‌خواهند به کمک زنجیره تامین خود به برتری رقابتی برسند می‌توانند مدل زنجیره تامین کارآمد را انتخاب کنند. هدف این مدل دستیابی به بالاترین سطح کارآیی است.

زنجیره تامین چابک

برای کسب‌وکارهایی که با اقلام تخصصی و سفارشی سروکار دارند، بهترین انتخاب مدل چابک است. مدل چابک زنجیره تامین ایده‌آل کسب‌وکارهایی است که تقاضای غیر قابل پیش‌بینی دارند.

زنجیره تامین سفارشی

مدل زنجیره تامین با پیکربندی سفارشی به صورت ترکیبی از مدل چابک و مدل جریان پیوسته طرحی می‌شود و برای تولیدکنندگان محصولاتی که با تنظیمات مختلف و متعدد تولید می‌شوند مناسب است. فرایندهای قبل از تغییر تنظیمات تولید محصول به شیوه مدل جریان پیوسته و فرایندهای پس از آن به شیوه زنجیره تامین چابک مدیریت می‌شوند.

زنجیره تامین انعطاف‌پذیر

مدل انعطاف‌پذیر یا تغییرپذیر روی سازگاری بالا تمرکز دارد و برای صنایعی که به صورت دوره‌ای حجم تقاضای آن‌ها زیاد و کم می‌شود بهترین کارآیی را دارد. برای موفقیت این مدل، تولیدکنندگان باید روی سازگاری و انعطاف‌پذیری فرایندهای خود تمرکز کنند.

چالش‌های اصلی در مسیر زنجیره تامین چیست؟

در روند طراحی و به خصوص مدیریت زنجیره تامین، چالش‌های متفاوتی وجود دارد که حل کردن برخی از آن‌ها ممکن است واقعا دشوار باشد. ۴ چالش رایج زنجیره تامین را در ادامه توضیح داده‌ایم:

۱- عدم شفافیت

گاهی اوقات درک زنجیره تامین‌های قدیمی به دلیل ماهیت غیرشفافی که دارند بسیار دشوار می‌شود و مسئله پیگیری مسیر جابه‌جایی کالاها را هم دشوار می‌کند. عدم شفافیت می‌تواند منجر به ناکارآمدی در مدیریت و بهینه‌سازی زنجیره تامین شود.

۲- گم شدن یا از بین رفتن کالاها

یکی از چالش‌برانگیزترین وظایف در مدیریت زنجیره تامین، ساده‌تر و موثرتر کردن جابه‌جایی کالاهای در حال فرآوری است. ردیابی نادرست می‌تواند شناسایی و تایید ارسال، دریافت و موقعیت کالاها را دشوار کند.

۳- افزایش ضایعات و برنامه‌ریزی نامناسب

ناکارآمدی فرآیند زنجیره تامین می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر بهره‌وری و سودآوری کسب‌وکار بگذارد. به‌روزرسانی و گزارش‌دهی وضعیت باید به مناسب‌ترین نحو در دسترس باشد؛ نبود گزارشات صحیح باعث عدم موفقیت زنجیره تامین و هدر رفتن تلاش‌ها، منابع و زمان می‌شود و مدیریت تقاضا و برنامه‌ها را دشوار می‌کند.

۴- موانع زبانی

موانع زبانی یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها در مدیریت زنجیره تامین هستند. کسب‌وکارها در کشورهای مختلف عملیات روزانه خود را به زبان‌های مختلف انجام می‌دهند.

زمانی که بخشی از زنجیره تامین شما، چه در مرحله مواد اولیه و چه در مرحله توزیع، به کشورهای دیگر وابسته باشد ممکن است این موضوع برای شما چالش‌برانگیز باشد. چنین مشکلاتی را می‌توان با کمک گرفتن از مترجم‌هایی که در صنعت مورد نظر تخصص و دانش کافی دارند، حل کرد.

مدیریت زنجیره تامین به چه معناست؟

همان‌طور که می‌توانید حدس بزنید، مدیریت زنجیره تامین به معنای مدیریت جریان کالاها و خدمات است و شامل کلیه فرآیندهایی می‌شود که مواد خام را به محصولات نهایی تبدیل می‌کنند. این مسئولیت شامل تلاش همیشگی برای ساده‌سازی فعالیت‌های بخش تامین یک کسب‌وکار برای به حداکثر رساندن ارزش مشتری و کسب مزیت رقابتی در بازار است.

مدیریت زنجیره تأمین (SCM) نشان‌دهنده تلاش تامین‌کنندگان برای توسعه و پیاده‌سازی زنجیره‌های تامینی است که تا حد امکان کارآمد و مقرون‌به‌صرفه باشند. زنجیره تامین همه‌چیز را از تولید گرفته تا توسعه محصول و سیستم‌های اطلاعاتی مورد نیاز برای هدایت این تعهدات، پوشش می‌دهد.

مدیر زنجیره تامین به طور معمول تلاش می‌کند تا تولید، حمل و نقل و توزیع یک محصول را به طور متمرکز کنترل کند یا با هم پیوند دهد. مدیریت زنجیره تامین به کسب‌وکارها کمک می‌کند هزینه‌های اضافی خود را کاهش دهند و محصولات را سریع‌تر به دست مصرف‌کننده برسانند. این کار با حفظ کنترل شدید روی موجودی‌های داخلی، تولید داخلی، توزیع، فروش و موجودی‌های فروشندگان آن کسب‌وکار انجام می‌شود.

چرا مدیریت زنجیره تامین مهم است؟

اهمیت مدیریت زنجیره تامین کمک به دستیابی به بسیاری از اهداف کسب‌وکار است. به عنوان مثال، کنترل کردن فرایندهای تولید می‌تواند کیفیت محصول را بهبود ببخشد، ریسک شکایات و نیاز به جمع‌آوری محصول از بازار را کم کند و در عین حال به ساخت یک برند قوی کمک کند. علاوه بر این و به طور هم‌زمان، کنترل روش‌های حمل و نقل می‌تواند خدمات مشتریان را با اجتناب از کمبودهای پرهزینه یا دوره‌های موجودی بیش از حد، بهبود دهد.

مدیریت زنجیره تأمین به شیوه صحیح در نهایت به کاهش هزینه تولید و افزایش سودآوری کسب‌وکار می‌انجامد.

۵ حوزه اصلی مدیریت زنجیره تامین

مدیر زنجیره تامین تلاش می‌کند فعالیت‌های لجستیکی را در تمام جنبه‌های زنجیره تامین با هم هماهنگ کند و این کار ۵ بخش مختلف دارد:

• برنامه یا استراتژی
• منبع (مواد اولیه خام یا خدمات)
• تولید (با تمرکز بر بهره‌وری و اثربخشی)
• تحویل و حمل و نقل (لجستیک)
• سیستم مرجوعی

وظیفه مدیر زنجیره تامین، فقط حمل و نقل یا خرید لوازم مورد نیاز نیست، او تلاش می‌کند هم کمبودها را به حداقل برساند هم هزینه‌ها را پایین نگه دارد.

مثالی برای درک بهتر مدیریت زنجیره تامین: والگرین چه کرد؟

با درک اهمیت مدیریت زنجیره تامین برای کسب‌وکارها، مدیران شرکت‌ بزرگ والگرینز (Walgreens) که در حوزه خرده‌فروشی فعال است تصمیم گرفتند با سرمایه‌گذاری روی تکنولوژی‌های جدید برای هموارسازی فرایند، زنجیره تامین خود را به کلی دگرگون کنند.

برای چندسال متوالی این شرکت در حال سرمایه‌گذاری روی فرایند مدیریت زنجیره تامین و اصلاح آن بود. والگرینز توانست از اَبَرداده‌ها برای کمک به بهبود قابلیت‌های پیش‌بینی شرایط و مدیریت بهتر فرآیندهای فروش و موجودی استفاده کند.

در ادامه این تلاش‌ها برای بهبود، در سال ۲۰۱۹ در این شرکت سمت جدیدی با عنوان مدیر ارشد زنجیره تامین ایجاد و شخصی به نام کالین نلسون به این سمت منصوب شد. وظیفه او افزایش رضایت مشتری در طی افزایش حضور دیجیتالی شرکت بود. به کمک همه این بهینه‌سازی‌ها، والگرینز در سال گذشته توانست اعلام کند که برای ۲۴۰۰۰ محصول در فروشگاه‌های خود، سرویس رایگان تحویل دوساعته در همان روز ارائه می‌دهد.

از مدیریت زنجیره تامین گفتیم و تلاش کردیم با مثالی واقعی، تاثیر آن را بهتر درک کنیم. اما در میان این مطالب چند بار از واژه «لجستیک» استفاده کردیم. بسیاری اوقات افراد زنجیره تامین و لجستیک را با هم یکی می‌دانند، در حالی که این‌طور نیست. خوب است بدانیم که مدیریت لجستیک چیست و چه تفاوتی با زنجیره تامین دارد.

مدیریت لجستیک و مدیریت زنجیره تامین چه تفاوتی با هم دارند؟

احتمالا بارها شنیده‌اید که اصطلاحات مدیریت زنجیره تامین و مدیریت لجستیک کسب‌وکار یا به اختصار لجستیک، به جای هم استفاده می‌شوند؛ باید بدانید که این کار اصلا صحیح نیست و آن‌ها دو موضع مختلف هستند که نباید با هم اشتباه گرفته شوند.

لجستیک اساسا بخشی از سیستم زنجیره تأمین است که به برنامه‌ریزی، ذخیره‌سازی و جابه‌جایی کالاها و خدمات از مبدا تا مقصد مربوط می‌شود. این فرآیند با مواد اولیه آغاز می‌شود و زمان تحویل محصول نهایی به پایان می‌رسد.

اصلی‌ترین تفاوت مدیریت لجستیک و زنجیره تامین این است که مدیریت زنجیره تامین به هماهنگی و هموارسازی زنجیره تامین یک سازمان می‌پردازد در حالی که وظیفه مدیریت لجستیک به فرآیند یکپارچه‌سازی و نگه‌داری کالا در یک سازمان مربوط است. علاوه بر این تمرکز مدیریت لجستیک بر رضایت مشتری است در حالی که مدیریت زنجیره تامین بر کسب مزیت رقابتی تاکید دارد.

در کنار این دو فرایندی به نام زنجیره ارزش هم وجود دارد. زنجیره ارزش فرایندی است که طی آن کسب‌وکار تلاش می‌کند ارزشی به مواد اولیه اضافه کند که قابلیت فروخته‌شدن به مشتریان را داشته باشد.

اقدامات ضروری در زنجیره تامین

در دنیای رقابتی امروز رسیدن به موفقیت دشوارتر از هر زمانی است و یک زنجیره تامین بهینه و کارآمد می‌تواند مزیتی رقابتی برای کسب‌وکار شما باشد. بیایید نگاهی به موثرترین اقدامات در زنجیره تامین داشته باشیم.

۱- برنامه‌ریزی در لحظه

با وجود امکان برنامه‌ریزی لحظه‌ای، فرایند زنجیره تامین شما کارآمدتر خواهد بود. رسیدگی به اختلالات ناگهانی می‌تواند با کمک داده‌های پیشین دشوار است و وجود قابلیت برنامه‌ریزی لحظه‌ای می‌تواند این روند را آسان‌تر کند.

۲- استفاده از بهترین تکنولوژی‌ها

دنیای مدرن امروز در تکنولوژی غرق شده است. استفاده از فرآیندهای متقابل عملکردی خودکار کارایی را افزایش و هزینه‌های عملیاتی را کاهش می‌دهد. انتخاب فناوری مناسب به خصوص برای اتوماسیون فروش و راه‌حل‌های نرم‌افزاری می‌تواند برنامه‌ریزی استراتژیک را به سطح بالاتری برساند.

۳- حفظ روابط سالم با تامین‌کنندگان

حفظ روابط سالم با تامین‌کنندگان اهمیت زیادی دارد. مطمئن شوید که بستری برای حل مشکلات و تعارض‌ها دارید تا بتوانید رابطه را حفظ کنید.

۴- هم‌سوسازی استراتژی زنجیره تامین با اهداف کسب‌وکار

داشتن یک استراتژی زنجیره تامین که به خوبی برنامه‌ریزی شده و با اهداف کسب‌وکار هم‌جهت است می‌تواند منجر به افزایش هزینه‌های عملیاتی، افزایش کیفیت در سراسر زنجیره تامین و کاهش خطاها شود.

آینده چه شمایلی دارد؟ مسیر تکامل زنجیره تامین

در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ میلادی با جهانی شدن، برون‌سپاری و در دسترس بودن اطلاعات، نیاز به ادغام فرآیندهای تجاری در سراسر زنجیره تامین جهانی وجود داشت و نتیجه این ایده، ایجاد مفهوم مدیریت زنجیره تامین بود. این موضوع به مرور باعث تغییر مسیر از زنجیره تامین سنتی به سوی مدیریت زنجیره تأمین مدرن شد. در این روش مدرن، به لطف سیستم‌های ادغام‌شده شفافیت و آگاهی بسیار بیشتر از قبل بود.

دگرگونی مهم دیگری که در طی سال‌های گذشته رخ داد، تغییر در پویایی رقابت در بازار بود. به جای رقابت بین تک‌تک کسب‌وکارها، زنجیره‌هایی متشکل از چندین شرکت شروع به رقابت با یکدیگر کردند. در این میان نکته دیگری هم مشاهده شد؛ شرکت‌ها شروع به برون‌سپاری فرآیندهای تولید و لجستیک به اشخاصی خارج از شرکت کردند.

شفافیت بیشتری که طی همه این رخدادها به وجود آمد، باعث افزایش توانایی ردیابی محصول و فعالیت‌های شرکت‌ها در راستای مسئولیت اجتماعی شد. از آن زمان تا امروز، مفاهیمی مانند اینترنت اشیا و گوشی‌های هوشمند هم تحول بزرگی در نحوه سفارش محصولات و نحوه کار کسب‌وکارها ایجاد کرده‌اند. با رواج اینترنت، برقراری ارتباط مستقیم با توزیع‌کنندگان محصولات امکان‌‌پذیر شد اما زنجیره تامین کوچک‌تر شد زیرا واسطه‌ها از بین نرفتند.

امروز، پس از گذشت حدود دو سال از آغاز همه‌گیری، سناریو کرونا شیوه نگاه کردن به مسائل را به کلی تغییر داد. حالا تاکید بیشتری بر شفافیت و کنترل موجودی وجود دارد.

حالا که صحبت از آینده در میان است، باید اشاره کنیم که یادگیری ماشینی و هوش مصنوعی مطمئنا نقش مهمی در تنوع بخشیدن به زنجیره تامین و افزایش نتیجه‌دهی فرایند خواهند داشت. علاوه بر این، همه‌گیری کرونا ممکن است بر اقتصادها برای اصلاح ساختار زنجیره‌های تامین فشار وارد کند تا محصولات به سرعت در اختیار مشتری قرار بگیرند.

آنچه خواندیم:

در این مطلب از مفهوم زنجیره تامین و لزوم توجه به آن برای کسب‌وکارها صحبت کردیم و با انواع مدل‌ها و چالش‌های این فرایند آشنا شدیم. روند مدیریت زنجیره تامین را شرح دادیم، مثال زدیم و در نهایت از آینده این مفهوم سخن گفتیم. امیدواریم این مطلب چراغی برای تغییر به سوی فرایندی بهتر در ذهن شما روشن کرده باشد.