شاخص‌های عملکردی زنجیره تامین: نردبانی که برای موفقیت نیاز دارید!

کسب‌وکارهایی پیشرو در حوزه زنجیره تامین، همیشه به دنبال پیدا کردن یک مزیت جدید هستند. آن‌ها می‌دانند که حتی یک بهبود فنی یا فرآیندی کوچک یا متوسط، در مقیاس شبکه‌های بزرگ تامین‌کنندگان مدرن چند برابر می‌شود و می‌تواند یک مزیت رقابتی باشد یا صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه‌ها به همراه آورد.

مسئله‌ای که مدیران زنجیره تامین در آن به مشکل می‌خورند کمّی‌سازی نتایج این بهینه‌سازی‌ها و توانایی مقایسه است. ممکن است از خود بپرسید راهکار جدیدی که برای بررسی محموله‌های در حال جابه‌جایی به کار گرفتیم نتیجه داشته است؟ آیا متراکم‌سازی محموله‌ها به قیمت افزایش اندکی در میانگین زمان تحویل ارزشش را دارد؟

ما پیشنهاد می‌کنیم نوع سوالاتی که از خود می‌پرسید را تغییر دهید: «آیا ما معیارهای مناسبی برای نظارت بر سلامت زنجیره تامین و بررسی نتیجه سرمایه‌گذاری‌ها، جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل می‌کنیم؟»

در این مقاله با ۲۰ شاخص کلیدی عملکرد زنجیره تامین آشنا می‌شویم، فرمول محاسبه آن‌ها را یاد می‌گیریم و درباره این بحث می‌کنیم که چگونه می‌توانند به ردیابی موفقیت، پیشرفت‌ها و به‌روز‌رسانی‌ها کمک کنند.

منظور از شاخص‌های عملکرد در زنجیره تامین چیست؟

عبارت «شاخص کلیدی عملکرد» یا KPI (Key Performane Indicator) نشان‌دهنده مجموعه‌ای از معیارهایی است که برای سنجش موفقیت در شرایط به خصوص به کار می‌روند. شاخص‌ها و معیارهای زنجیره تامین، اعداد و نسبت‌هایی هستند که هر کسب‌وکار ردیابی و استفاده می‌کند تا میزان کارآیی را در تحویل کالاها به مشتریان اندازه‌گیری کند.

راز کارآیی در زنجیره تامین این است که کسب‌‎وکارها چگونه جریان مواد را از تهیه تا تحویل و در طول فرایندهایی مانند تولید، انبارداری، حمل و نقل و… به خوبی و با کمترین هزینه هدایت می‌کنند. استفاده از شاخص‌ها و معیارهای صحیح، مکان‌های مناسب سرمایه‌گذاری برای رسیدن به حداکثر بازده را نمایان می‌کند.

از اینجا به بعد به سراغ آشنایی با مهم‌ترین شاخص‌های عملکردی زنجیره تامین می‌رویم و سپس درباره علت اهمیت آن‌ها صحبت می‌کنیم.

۲۰ شاخص مهم در سنجش عملکرد زنجیره تامین

در ادامه با ۲۰ شاخص کلیدی عملکرد در زنجیره تامین و نحوه محاسبه هر کدام آشنا می‌شویم. البته شاخص‌های زیادی برای سنجش عملکرد زنجیره تامین در بخش‌های مختلف آن وجود دارد؛ ما در این مطلب تصمیم گرفتیم شاخص‌های مربوط به دو حوزه مهم زنجیره تامین یعنی مدیریت ارشد و موجودی را بررسی کنیم.

اول: معیارهای و شاخص‌های زنجیره تامین در سطح ارشد مدیریتی

از این شاخص‌های عملکردی که عمدتا دورنما را بررسی می‌کنند استفاده کنید تا دریابید آیا زنجیره تامین شما به طور موثر کار می‌کند یا باید کمی آن را به نسبت شرایط تنظیم کنید؟

۱- چرخه نقدینگی

این معیار به شما نشان می‌دهد از زمانی که شما بابت تهیه مواد اولیه به تامین‌کنندگان پول پرداخت می‌کنید تا زمانی که مشتریان هزینه خرید محصول نهایی را به شما پرداخت می‌کنند، چقدر طول می‌کشد. هدف این است که طول چرخه تا حد امکان کوتاه شود. پیگیری این معیار می‌تواند در شناسایی دلایل بالقوه مشکلات جریان نقدی هم به شما کمک کند.

در کسب‌وکارهایی که بیشترین کارآیی را دارند، طول چرخه نقدینگی کمتر از یک ماه است.

برای محاسبه چرخه نقدینگی از فرمول زیر استفاده کنید:

۲- زمان چرخه سفارش مشتری

چرخه سفارش مشتری از لحظه دریافت سفارش خرید توسط شرکت شما آغاز می‌شود و زمان تحویل به مشتری پایان می‌یابد.

معیار زمان چرخه سفارش مشتری بیانگر مدت‌زمانی است که این چرخه طول می‌کشد.

این معیار به اندازه‌گیری سطح واکنش‌دهی زنجیره تامین و سطح کیفی ارائه خدمات به مشتریان کمک می‌کند و از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود:

۳- زمان چرخه زنجیره تامین

زمان چرخه زنجیره تامین محاسبه می‌کند که اگر سطح تمام موجودی‌ها صفر باشد، چقدر طول می‌کشد تا یک سفارش تکمیل شود. این KPI می‌تواند یک دورنمای عمومی از کارآیی کل زنجیره تامین شما ارائه دهد و به کمک فرمول زیر محاسبه می‌شود:

۴- نرخ ارائه خدمات

نرخ ارائه خدمات، برای اندازه‌گیری درصد سفارشات محصولی استفاده می‌شود که به موقع تحویل داده شده‌اند. فرمول محاسبه آن به شکل زیر است:

۵- شاخص سفارش عالی یا نرخ تحویل سفارش عالی

شاخص سفارش کامل، درصد سفارش‌هایی را اندازه‌گیری می‌کند که از ابتدا تا انتها بدون خطا هستند.

سفارش بدون خطا یعنی سفارشی که به درستی ثبت شده، به‌موقع و در مقادیر صحیح و مناسب ارسال شده و بدون آسیب به دست سفارش‌دهنده رسیده است.

از فرمول زیر برای محاسبه شاخص سفارش عالی استفاده کنید:

ممکن است بخواهید شاخص سفارش عالی را با جزئیات بیشتری درباره محل وقوع خطاها پیگیری کنید. این موضوع با پیگیری شاخص‌های زیر ممکن می‌شود:

۶- تحویل به‌موقع

شاخص تحویل به‌موقع نشان‌دهنده درصد سفارش‌هایی که طبق زمان برنامه‌ریزی‌شده به دست مشتری می‌رسند. برای محاسبه شاخص تحویل به‌موقع از این فرمول استفاده کنید:

۷- تحویل کامل

شاخص تحویل کامل نشان‌دهنده این است که چند درصد از سفارش‌های فروش در اولین محموله به طور کامل تحویل داده می‌شوند. از فرمول زیر می‌توان برای محاسبه آن استفاده کرد:

۸- تحویل سالم

درصد سفارش هایی که بدون آسیب به مشتری تحویل داده می‌شوند در شاخص تحویل سالم و به کمک فرمول زیر محاسبه می‌شود.

۹- مستندات دقیق سفارش

این شاخص نشان‌دهنده درصد سفارشاتی است که در آن تمام اسناد مربوط به سفارش دقیق و صحیح هستند. برای محاسبه آن از فرمول زیر کمک بگیرید:

کسب‌وکارها می‌توانند شاخص‌های سفارش کامل خود را با استفاده از فرمول‌های ساده بالا ردیابی کنند، اما همچنین ممکن است آن را با ضرب نرخ سفارش کامل در دسته‌بندی‌های مختلف اندازه گیری کنند.

به عنوان نمونه فرض کنید در زنجیره تامین شما نرخ تحویل به‌موقع ۹۲٪، نرخ تحویل کامل ۹۵٪، نرخ تحویل سالم ۹۷٪ و نرخ مستندات دقیق سفارش ۹۸٪ است. این اعداد عالی به نظر نمی‌رسند؟

چند لحظه وقت بگذارید و این نرخ‌ها را در هم ضرب کنید (۰.۹۲×۰.۹۵×۰.۹۷×۰.۹۸) تا نرخ سفارش عالی به دست بیاید. نتیجه این محاسبه نرخ ۸۳ درصد برای تحویل سفارش عالی است که گرچه نسبتا خوب است، اما چندان درخشان نیست.

۱۰- سود ناخالص سرمایه‌گذاری (GMROI)

سود ناخالص سرمایه‌گذاری یا حاشیه سود ناخالص بازگشت سرمایه میزان سودی را اندازه می‌گیرد که کسب‌وکار در اثر یک سرمایه‌گذاری خاص و مشخص در بخش موجودی به دست آورده است. پیگیری این معیار به شما بینشی می‌دهد از این که کدام اقلام موجودی ضعیف هستند و کدام عملکرد خوبی دارند. به طور کلی به دست آمدن رقم ۲۰۰ تا ۲۲۵ برای GMROI قابل توجه و خوب است.

فرمول زیر روشی مناسب برای محاسبه این معیار در یک دوره زمانی مشخص است:

۱۱- هزینه کل مدیریت زنجیره تامین به عنوان درصدی از فروش

هزینه کل مدیریت زنجیره تامین به عنوان درصدی از فروش مفهوم را به خوبی در عنوان توضیح می‌دهد. این معیار هزینه کل تمام عملیات‌های زنجیره تامین را با فروش کلی مقایسه می‌کند. برای محاسبه آن از فرمول زیر استفاده کنید:

۱۲- هزینه زنجیره تامین به ازای هر واحد فروش

این معیار تا حد زیادی مشابه معیار قبلی است؛ تنها تفاوت اینجاست که این‌بار هزینه‌های زنجیره تامین با تعداد واحد محصولات فروخته‌شده مقایسه می‌شود. فرمول محاسبه آن برای یک بازه زمانی مشخص به شکل زیر است:

۱۳- دوره وصول مطالبات

دوره وصول مطالبات یا مدت زمان معوقه فروش سرعت جمع‌آوری درآمد حاصل از فروش از مشتریان را اندازه‌گیری می‌کند. بسیاری اوقات کسب‌وکارها درآمد حاصل از فروش را دیرتر از زمان فروش دریافت می‌کنند. همان‌طور که می‌دانید هر روزی که بین فروش و دریافت مبلغ فاصله بیفتد نوعی ضرر مالی به حساب می‌آید؛ از این رو هرچه عدد دوره وصول مطالبات کمتر باشد، به این معناست که با سرعت بیشتری درآمد ایجاد می‌کنید و این مسئله در نهایت جریان نقدی شما را بهبود می‌دهد.

از فرمول زیر برای محاسبه دوره وصول مطالبات استفاده کنید. دقت کنید عددی که از این فرمول به دست می‌آید نشان می‌دهد در یک دوره مشخص n روزه، شما طی چند روز مطالبات خود را دریافت می‌کنید.

دوم: شاخص‌های کلیدی عملکرد مربوط به موجودی

از این معیارها و KPIها برای اندازه‌گیری عملکرد زنجیره تامین در بخش موجودی استفاده کنید. سعی کنید به صورت دوره‌ای یک برنامه تجزیه و تحلیل موجودی در زنجیره تامین کسب‌وکار خود اجرا کنید، این کار می‌تواند به یافتن راه‌هایی برای تکمیل سفارش‌های مشتری و در عین حال کاهش هزینه‌ها کمک کند و بینش ارزشمندی از وضعیت موجودی در اختیار شما قرار می‌دهد.

۱۴- دوره اتمام موجودی

دوره اتمام موجودی نشان می‌دهد که اگر کسب‌وکار موجودی را افزایش ندهد، چند روز طول می‌کشد تا موجودی به پایان برسد.

پیگیری این شاخص بسیار مهم است، زیرا به شما کمک می‌کند مطمئن شوید که کسب‌وکار موجودی بیش از حد انبار نمی‌کند اما موجودی کافی برای برآورده کردن تقاضای مشتریان را در اختیار دارد. این سطح از موجودی معمولا سطح هم‌تراز نامیده می‌شود. انبار کردن موجودی بیش از حد به نوعی باعث بلوکه شدن نقدینگی می‌شود و بر جریان نقدی کسب‌وکار اثر منفی دارد.

بررسی منظم دوره اتمام موجودی به کسب‌وکار شما کمک می‌کند سطح هم‌تراز خود را پیدا و حفظ کند.

از طریق فرمول زیر می‌توانید دوره اتمام موجودی را محاسبه کنید:

۱۵- دوره فروش موجودی

دوره فروش موجودی، میانگین تعداد روزهایی از یک دوره مشخص را محاسبه می‌کند که در آن موجودی در انبار باقی مانده است.

این اندازه‌گیری نشان می‌دهد چه مدت طول می‌کشد تا یک کسب‌وکار اقلامی را که تولید یا خریداری می‌کند، به فروش برساند.

با کمک فرمول زیر می‌توانید دوره فروش موجودی را محاسبه کنید:

۱۶- نرخ موجودی به فروش

نرخ موجودی به فروش میزان موجودی کسب‌وکار را با میزان کل فروش مقایسه می‌کند. این معیار برای سنجش ثبات مالی کسب‌وکار شما به کار می‌رود و ارتباط نزدیکی با نرخ گردش موجودی دارد. فرمول محاسبه آن به صورت زیر است:

۱۷- نرخ گردش موجودی

برای به دست آوردن نرخ گردش موجودی، باید یک دوره زمانی مشخص را در نظر بگیرید و محاسبه کنید در طول این دوره چند مرتبه کل موجودی کسب‌وکار فروخته می‌شود.

این که چه عددی نشان‌دهنده یک نرخ گردش موجودی خوب در کسب‌وکار است کاملا به صنعتی که در آن فعالیت می‌کنید بستگی دارد؛ اما به طور کلی، نرخ گردش موجودی پایین‌تر به این معنی است که کسب‌وکار ممکن است موجودی اضافی به دلیل فروش عقب‌مانده داشته باشد.

فرمول زیر برای محاسبه نرخ گردش موجودی به کار می‌رود:

۱۸- شاخص گردش-درآمد

این شاخص ترکیبی از گردش موجودی و سود ناخالص است و سودآوری کسب‌وکار در مقایسه با مصرف موجودی را ارزیابی می‌کند.

در اصل، این شاخص برای تشخیص این است که اگر کسب‌وکار شما از سطح فعلی موجودی پول زیادی به دست می‌آورد، پس می‌تواند با گردش موجودی کمتری کار کند. اما اگر حاشیه سود موجودی کم باشد، کسب‌وکار به گردش موجودی بیشتری نیاز دارد.

به طور کلی شاخص گردش-درآمد در بیشتر کسب‌وکارها حدود ۱۵۰ است. شما هم می‌توانید با کمک فرمول زیر شاخص گردش-درآمد خود را محاسبه کنید:

۱۹- شتاب موجودی

شتاب موجودی، بخشی از موجودی است که کسب‌وکار شما پیش‌بینی می‌کند در دوره مشخص بعدی به اتمام خواهد رسید. این معیار به کسب‌وکار شما کمک می‌کند سطح موجودی بهینه را تنظیم کند تا موجودی بیش از حد انبار نکنید، اما به اندازه کافی برای برآورده کردن فروش پیش‌بینی‌شده در دوره آینده در اختیار داشته باشید.

شتاب موجودی ۶۰ تا ۷۰ درصد رقم بسیار خوبی است. البته شتاب موجودی برای اقلامی که جابه‌جایی سریع دارند ممکن است تا ۸۰ درصد هم برسد.

دقت کنید که شتاب موجودی بیش از ۸۰ درصد زیاد است و می‌تواند منجر به موجودی اضافی شود، در عین حال شتاب موجودی کمتر از ۶۰ درصد هم کم است و می‌تواند موجب پیش آمدن کمبود شود. برای محاسبه شتاب موجودی بر اساس فرمول زیر عمل کنید:

۲۰- عمر موجودی

عمر موجودی به میانگین تعداد روزهایی که طول می‌کشد تا موجودی شما به پایان برسد، اشاره دارد. بهترین راه برای محاسبه عمر موجودی در نظر گرفتن ۵۲ هفته گذشته است. در نظر گرفتن این دوره زمان کافی برای نمایان شدن تغییرات فصلی و سایر تغییرات دوره‌ای در طول سال را در اختیار شما قرار می‌دهد.

اگر عمر موجودی پایینی دارید، در خطر تمام شدن موجودی و ناتوانی در برآورده کردن تقاضای مشتری هستید.

از فرمول زیر برای محاسبه آن استفاده کنید:

سخن آخر: پیگیری و بهبود KPIهای زنجیره تامین از آن‌چه فکر می‌کنید آسان‌تر است!

تا اینجا ۲۰ شاخص مهم و پرکاربرد در سنجش عملکرد زنجیره تامین را شرح دادیم و البته گفتیم که شاخص‌ها و معیارهای بیشتری هم وجود دارد. تعداد زیاد این شاخص‌ها ممکن است باعث شود پیگیری و هرکدام دشوار به نظر برسد، اما استفاده از ابزارهای مناسب برای ردیابی و تجزیه و تحلیل این شاخص‌ها می‌تواند کمک بزرگی به شما بکند.

سعی کنید در این مسیر از افراد متخصص و حرفه‌ای و ابزارهای تخصصی استفاده کنید تا بتوانید به بهترین نحو ممکن نسبت به زنجیره تامین خود بازخورد بگیرید و بر اساس همین بازخوردها برای بهبود آن تلاش کنید.