لجستیک چیست؟ هر آن چیزی که باید بدانید!
لجستیک از آن اصطلاحاتی است که احتمالا شما را بیش از هر چیز یاد جنگ و تأسیسات نظامی می‌اندازد؛ اما این همه‌ی قصه نیست. این بخشی از داستان کلان‌اصطلاح لجستیک است که به لجستیک نظامی اشاره دارد و در ادامه‌ی این یادداشت درباره آن خواهید خواند. بعد از جنگ جهانی دوم و فشار بر صنایع برای کاهش قیمت‌ها و افزایش رقابت، صنایع مختلف می‌خواستند هزینه‌های خود در تولید را کاهش دهند و این برای آنها ضروری بود. بخش مهمی از هزینه‌های نامحسوس تولید به بخش لجستیک شامل حمل و نقل، انبارداری و… مربوط بود؛ به همین دلیل هزینه‌های مربوط به حمل و نقل و نگهداری محصولات به اندازه هزینه تولید آنها اهمیت پیدا کرد و همین شد که مفاهیم لجستیک و مدیریت لجستیک رواج پیدا کردند و بخش بسیار مهمی در هر زنجیره‌ی تأمین شدند.
فهرست مطالب:
- معنای لجستیک در لغت
- هدف لجستیک
- مدیریت زنجیره تأمین و مدیریت لجستیک به چه معناست؟
- جایگاه مدیریت لجستیک در زنجیره‌ی تأمین
- لجستیک در کسب و کارهای مختلف
- دسته‌‌بندی‌های لجستیک
- انواع لجستیک
- مزایای لجستیک استاندارد
معنای لجستیک در لغت
کلمه‌ی لجستیک logistic ریشه‌ای یونانی دارد و در فرهنگ آکسفورد چنین تعریف شده است:
بخشی از تأسیسات نظامی که وظیفه‌ی تدارک و انتقال تجهیزات جنگی و نیروی انسانی را بر عهده دارد.
معنی تخصصی لجستیک یا ترابری، به فرآیند کلی مدیریت نحوه‌ی تأمین، ذخیره و حمل منابع به مقصد نهایی‌شان اشاره دارد؛ به بیان بهتر لجستیک همان مراقبت و حفظ مرسوله از مبدأ اولیه (لحظه تولید) تا رسیدن به دست مشتری است. مدیریت لجستیک شامل شناسایی توزیع‌کنندگان و تأمین‌کنندگان احتمالی و تعیین میزان اثربخشی و دسترسی آنهاست.
لجستیک در آغاز یک اصطلاح نظامی بود که به معنای چگونگی تهیه، ذخیره و جابجایی تجهیزات و لوازم توسط پرسنل نظامی بود. این اصطلاح امروز به طور گسترده‌ای در بخش‌های تجاری به ویژه توسط شرکت‌ها و صنایع تولیدی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به نحوه‌ی مدیریت و جابجایی منابع در زنجیره‌ی تأمین اشاره دارد. فعالیت‌های لجستیکی تاثیر گسترده‌ای بر هزینه‌های تولید در زنجیره‌ی تأمین ایفا می‌کند.
مفهوم لجستیک در کسب و کارها از دهه ۶۰ قرن بیستم میلادی تغییر شکل داده؛ پیچیدگی روزافزون شرکت‌های تأمین‌کننده با مواد و منابع مورد نیاز، همراه با گسترش جهانی زنجیره‌های تأمین، نیاز به متخصصانی را که به عنوان لجستیکیست‌های زنجیره تأمین شناخته می‌شوند، ایجاد کرده است. برنامه‌ریزی، انتقال و نظارت فرآیندهای مهم لجستیکی را تشکیل می‌دهند.
در دوران مدرن، رونق فناوری و پیچیدگی فرآیندهای تدارکات باعث ایجاد نرم‌افزار مدیریت لجستیک و شرکت‌های تخصصی متمرکز بر لجستیک شده که حرکت منابع را در طول زنجیره‌ی تأمین تسریع می‌کنند. یکی از دلایل این که خرده‌فروشان آنلاین بزرگ مثل آمازون یا اوبر بر فضای خرده‌فروشی تسلط پیدا کرده‌اند، نوآوری و کارایی کامل تدارکات آنها در هر حلقه از زنجیره‌ی تأمین است. شرکت‌های تولیدکننده اگر مقرون به صرفه باشند انجام کارهای لجستیکی را ممکن است به متخصصان واگذار کنند و به برون‌سپاری لجستیک فکر کنند؛ نمونه کاری که بسیاری از مشتریان الوپیک انجام داده‌اند. به بیان بهتر می‌توان گفت لجستیک به جابجایی، ذخیره سازی و جریان کالاها، خدمات و اطلاعات در داخل و خارج سازمان اشاره دارد.
تمرکز اصلی بر زنجیره تأمین یک مزیت رقابتی برای شرکت‌های لجستیکی است، در حالی که تمرکز اصلی لجستیک، تأمین نیازهای مشتری است.
هدف لجستیک
هدف لجستیک در هر زنجیره‌ی تأمین، به حداقل‌رساندن هزینه‌های سازمان با ایجاد وضعیت مطلوب زمانی و مکانی برای کالای مورد نظر است؛ روش‌هایی همچون لجستیک ناب، برون‌سپاری، لجستیک مجازی، لجستیک معکوس، لجستیک یک‌پارچه و مدیریت زنجیره‌ی تأمین و سایر نظریه‌ها و روش‌های لجستیکی به دنبال ایجاد مزیت رقابتی برای سازمان و افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های لجستیکی به عنوان بخش قابل توجه هزینه‌های تولید هستند؛ این گونه است که توسعه و به‌کارگیری موثر علم لجستیک و بهره‌گیری از مفاهیم علمی در مدیریت زنجیره تأمین کالا در سال‌های اخیر در کشورهای زیادی کاهش هزینه‌ها تا معادل پنج درصد تولید ناخالص ملی در پی داشته است. باید اشاره داشت که اصلی‌ترین هدف مدیریت لجستیک، به موقع‌رساندن کالا به مشتری نهایی آن است. مدیر لجستیک در این بین نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند.
مدیریت زنجیره‌ی تأمین و مدیریت لجستیک به چه معناست؟
مدیریت زنجیره تأمین، همان‌طور که توسط استادان دانشگاه ایالتی میشیگان تبیین شده است، شامل همکاری بین شرکت‌ها برای اتصال تأمین‌کنندگان، مشتریان و سایر شرکا به عنوان وسیله‌ای برای افزایش کارایی محصول و تولید ارزش برای مصرف‌کننده‌ی نهایی آن است.
امروزه دیگر مدیریت لجستیکی مبحث مهمی از مباحث مدیریتی را به خود اختصاص داده، مدیران مؤسسات تولیدی و صنعتی و همین‌طور سازمان‌های خدماتی باور دارند که سیستم لجستیک چیزی فراتر از مجموعه‌ای از کارکردها و وظایف گسسته است. مفهوم کارآمدی که طبق آن نیازمندی‌های مشتری باید به مقدار متناسب، در مکان و زمان متناسب به دست مشتری برسد، تأثیر گسترده و عمیقی بر سیستم اقتصادی در سطوح بین‌المللی گذاشته است.
اگر بخواهیم نقش‌های مدیریت زنجیره تأمین را خلاصه کنیم می‌توان به این‌ها اشاره کرد:
- مدیریت سفارشات
- انبارداری و تأمین موجودی
- کنترل موجودی
- هماهنگی بین حجم عرضه و تقاضا
- تحقیقات بازار
و…
جایگاه مدیریت لجستیک در زنجیره‌ی تأمین
وظایف یک مدیر لجستیک بسیار گسترده است، و جایگاه این نقش در زنجیره تأمین بسیار مهم است و از جمله خصوصیات یک مدیر لجستیک می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- مدیریت واحدهای اجرایی درون سازمان
- توانایی مدیریت بحران
- توانایی در مدیریت واحدهای خارج از سازمان
- گزارش‌گیری از انبار و ورودی‌ها و خروجی‌ها
- نظارت بر چرخه تأمین بهینه‌سازی فرآیندهای لجستیک
- توانایی تصمیم‌گیری‌های استراتژیک
جایگاه مدیریت لجستیک، نیازمند افرادی با سطح مسئولیت‌پذیری بالاست.
اهداف و مسیر لجستیک در زنجیره‌ی تامین تنوع زیادی دارد. رویکرد سنتی توانایی پاسخگویی به این حجم از تنوع را ندارد. برای پیش‌برد اهداف در زنجیره تامین و از همه مهم‌تر رضایت مشتری، مدیریت لجستیک نقش حیاتی دارد.
گستره مدیریت لجستیک بخش‌های زیر را شامل می‌شود: لجستیک درون‌مرزی و لجستیک برون‌مرزی. در لجستیک درون‌مرزی زنجیره مبادلات به درون کشور محدود می‌شود اما در لجستیک برون‌مرزی تبادلات ممکن است بین چند کشور یا حتی قاره‌های مختلف باشد.
اگر بخواهیم به تفاوت لجستیک و زنجیره تأمین اشاره کنیم باید بگوییم مدیریت لجستیک شامل تدارکات مربوط به انبارکردن، حمل و نقل و توزیع کالا را در برمی‌گیرد درحالی که مدیریت زنجیره تأمین مبحث کلان‌تری را در برمی‌گیرد که شامل مدیریت و کنترل کلیه امور مرتبط با مواد، سرمایه و اطلاعات مرتبط با آن در فرایندهای لجستیکی است، از تامین مواد اولیه تا ارسال محصول نهایی برای مشتری. در واقع مدیریت لجستیک زیرمجموعه‌ای از مدیریت زنجیره تأمین به‌شمار می‌آید.
لجستیک در کسب‌وکارهای مختلف
بخش مهمی از محصولات و خدمات مرتبط با مدیریت زنجیره تأمین و لجستیک در چنین حوزه‌هایی تعریف می‌شوند: سیستم‌ها و تجهیزات حمل و نقل محصولات و بار، فناوری‌ها و سیستم‌های ذخیره‌سازی و انبارداری، فناوری‌های حمل و نقل اقلام خشک، اقلام مایع و اقلام فله‌ای، خدمات و فناوری‌های لجستیک مواد خطرناک، دارای ریسک و ویژه، انواع سیستم‌های کنترل (دوربین‌های مداربسته، بی‌سیم و…)، سیستم‌ها و نرم‌افزارهای مدیریت حمل‌و نقل و مدیریت انبار و…. بدین ترتیب فعالان عرصه حمل و نقل از شاخص ترین فعالان عرصه لجستیک و خدمات رنجیره تأمین هستند.
همچنین، بخشی از محصولات و خدمات مرتبط با مدیریت زنجیره تامین و لجستیک در حوزه بسته بندی انواع و اقسام مواد و محصولات به منظور انتقال، توزیع و فروش است. مواد و محصولاتی که از لحاظ ابعاد، سیالیت یا جامد بودن، میزان ریسک فساد، فاصله تولیدکننده تا مصرف‌کننده و… متفاوت هستند. بدین ترتیب فعالان حوزه بسته‌بندی از مهمترین فعالان عرصه لجستیک و خدمات زنجیره تأمین به شمار می‌آیند.
در کنار این‌ها مواد و محصولات مربوط به صنایع خانگی که طیف بزرگی را شامل می‌شوند، دارای ویژگی‌های منحصر به فردی هستند که صنعت لجستیک به عرضه آنها کمک بسیاری می‌کند.
این گونه است که فناوری‌ها و تجهیزات و سیستم‌های مدیریتی، برنامه‌ریزی، نرم‌افزاری و عملیاتی خاص در حوزه‌های حمل و نقل، انبارسازی، توزیع، شناسایی، کدگذاری و ردیابی، توزین، بسته بندی و دیگر حوزه‌های لجستیکی را هرچه تخصصی‌تر طلب می‌کند.
از کسب و کارهای دیگری که می‌توانند مخاطب دائمی سیستم‌های لجستیکی باشند می‌توان به صنعت کامپیوتر و تجهیزات کامپیوتری، پوشاک و مواد خوراکی، تسلیحات نظامی و… اشاره کرد.
دسته‌‌بندی‌های لجستیک
مفهوم لجستیک به دو دسته اصلی درونی (Inbound) و بیرونی (Outbound) تقسیم می‌شود. در بخش درونی تمرکز اصلی بر مدیریت جابجایی کالا به ویژه از تولیدکننده به انبار یا خرده‌فروشی خود تولیدکننده است. وقتی توزیع درون یک سازمان از محل تولید به محل انبار یا خرده فروشی از شعب همان تولیدکننده صورت می‌گیرد ما اینجا با مفهوم لجستیک درونی سر و کار داریم اما لجستیک بیرونی برای وقتی است که جمع آوری، ذخیره و توزیع به بیرون از سازمان تولیدکننده و مرجع صورت می‌گیرد. لجستیک بیرونی بازاریابی و فروش را نیز برعهده دارد و خریداران را در مورد محصولات و خدمات آگاه می‌کند، خریداران را ترغیب به خرید آنها می کند و خرید آنها را تسهیل می‌کند. لجستیک بیرونی رساندن محصول به مشتری نهایی را برعهده دارد.
انواع لجستیک
لجستیک اعم از درونی و بیرونی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که هریک به شکلی از فرایند جابجایی و تأمین منابع در زنجیره تأمین اشاره دارد. در ادامه به انواع مختلف لجستیک اشاره شده:
لجستیک تولید (Production Logistics)
این زیرشاخه از صنعت بیشتر به بهینه سازی فرآیند تولید کالا، مثلا در کارخانه‌های تولیدی مربوط می‌شود. در این نوع لجستیک، هدف این است که هر دستگاه محصول مناسبش را در بهترین زمان مناسب دریافت کند تا به این واسطه کیفیت تولیدات بالا رفته و سوددهی کسب و کار در چرخه تولید اتفاق بیفتد.
مثلا وقتی دستگاهی در چرخه تولید نیازمند ماده اولیه است، سیستمی که آن ماده اولیه را به دستگاه برای رسیدن به چرخه‌های بعدی تولید می‌رساند بخشی از لجستیک تولید را تشکیل می‌دهد.
لجستیک اضطراری (Emergency Logistics)
این اصطلاح در کسب و کارهای فعال در صنعت ترابری و زنجیره تأمین به کار می‌رود. اگر به هر دلیلی در فرآیند تولید کالا تأخیری اتفاق بیفتد یا یک حادثه طبیعی مثل زلزله روند توزیع را به تأخیر بیندازد، لازم است تا سیستم با سرعت بیشتری کالا را در طول زنجیره منتقل کند. در چنین شرایطی که خودش می‌تواند شامل امدادرسانی حین رخ‌دادن بلایای طبیعی هم باشد معمولا سازمان‌های بشردوستانه به کمک می‌آیند.
لجستیک کسب و کار (Business Logistics)
این مفهوم زمانی معنا پیدا می‌کند که مشتری کالایی را به صورت غیرحضوری می‌خرد. در یک تعریف مختصر و مفید لجستیک کسب و کارها این گونه است: رساندن کالای درست، در زمان درست، در مکان درست، به تعداد درست، با قیمت درست و به مشتری درست.
فرقی ندارد که یک کسب و کار حمل و نقل اختصاصی خود را داشته باشد یا این وظیفه را به شرکت دیگری (شرکت های طرف سوم یا Third Parties ) سپرده باشد. روند این گونه است که پس از ثبت سفارش چرخه تأمین کالا آغاز شده و بعد از عملیات پردازش برای مشتری ارسال می‌شود. سیستم لجستیک دیجی‌کالا در ایران نمونه بارز یک لجستیک کسب و کار است.
لجستیک معکوس (Reverse Logistics)
لجستیک معکوس معمولا به بخشی از فرایند لجستیک است که کالا را از دست مشتری می‌گیرد و به تأمین‌کننده برمی‌گرداند. لجستیک معکوس متمرکز بر بازگشت کالا از مقصد به انبار است؛ به بیان بهتر لجستیک معکوس فرآیند برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل جابجایی کالا از گیرنده به فرستنده است و معمولا وقت‌هایی کاربرد دارد که خریدار می‌خواهد محصولی را پس بفرستد یا تعویض کند. بعد از شیوع پاندمی کرونا در شرایطی که افراد امکان خرید حضوری نداشتند بسیاری از کسب و کارها این امکان را به مشتریانشان دادند که چند نمونه از محصول به مقصد آنان فرستاده شود و بعد از این که محصول مورد نظر انتخاب شد باقی محصولات به فروشگاه بازگردد که این نیازمند لجستیک معکوس بود.
لجستیک سبز (Green Logistics)
لجستیک سبز به سیستمی اشاره دارد که در آن به سلامت محیط زیست اهمیت داده می‌شود و تولیدنکردن آلودگی یک اصل است. مثلا استفاده از محصولات قابل بازیافت برای بسته‌بندی کالا یا استفاده از پاکت‌های بازیافتی، استفاده از دوچرخه یا چرخ حمل برای حمل و نقل و… همگی لجستیک سبز را تشکیل می‌دهند.
لجستیک توزیع (Distribution Logistics)
این دسته شاید بیشتر از انواع دیگر برای همه آشنا باشد. از زمانی که تولید به پایان می‌رسد و مشتری سفارش را ثبت می‌کند، و عملیات پردازش در انبار و تحویل مرسوله به مشتری آغازمی‌شود یعنی لجستیک توزیع در حال رخ‌دادن است. دلیل اهمیت بالای این نوع لجستیک در این است که تعداد، زمان و مکان در عرضه و تقاضا با یکدیگر متفاوت هستند. در نتیجه این نوع لجستیک باید بتواند توازن و تعادل میان عرضه و تقاضا را برقرار کند. مثلا وقتی شما کالایی را به مرجع تولید آن و نه به خرده‌فروشی سفارش می‌دهید آنجا لجستیک توزیع را درگیر کرده‌اید.
لجستیک نظامی (Military Logistics)
از آن جایی که یک ارتش بدون منابع قدرتمند بی‌دفاع است، لجستیک نظامی در طول تاریخ از اهمیت بسیار بالایی برای حفظ تمامیت ارضی حکومت‌ها برخوردار است. افسران نظامی فرآیندهای تأمین را مدیریت می‌کنند تا منابع و تسلیحات به محل مورد نظر برسند و بهترین بازدهی و عملکرد درعملیات نظامی را رقم بزنند. نقش لجستیک نظامی آن قدر پررنگ است که شکست بریتانیا در جنگ استقلال آمریکا و همین طور شکست متحدین در جنگ جهانی دوم تا حد زیادی به شکست آنها در این حوزه نسبت داده شده است.
لجستیک کلان (Macro Logistics)
لجستیک کلان را می‌توان هم‌ارز با لجستیک تجاری دانست. این لجستیک می‌تواند جنبه ملی پیدا کند چون از سطح بنگاهی فراتر رفته و شامل پروژه‌های عظیم‌تر و چند منظوره می‌شود. به طور مثال آن‌چه در گمرک اتفاق می‌افتد لجستیک کلان می‌طلبد. تبادلات برون‌مرزی و تجارت جهانی از آن دست فعالیت‌هایی است که لجستیک کلان را درگیر خود می‌کند.
مزایای لجستیک استاندارد
- موجودی‌های کمتر
- بهره‌بری بالاتر
- چابکی بیشتر
- موعدهای تحویل کوتاه‌تر
- سود بالاتر
- پشتیبانی دقیق
- رعایت بیشتر حقوق مشتری
- وجود موجودی‌ها و اندازه انباشته‌ها به مقدار صحیح (تعادل بین عرضه و تقاضا)
- قابلیت مشاهده و ردگیری رخدادها
- کاهش هزینه‌ها
- افزایش خدمات به مصرف‌کنندگان
- ایجاد مزیت‌های رقابتی
- تعامل نزدیک‌تر با تأمین‌کنندگان
- ایجاد فرصت برای خرید مقادیر زیاد و با هزینه کمتر
- ایجاد مرجع پاسخگویی
شرکت الوپیک به‌عنوان یکی از بازوهای لجستیکی که سرویس‌های on demand delivery را درون شهر تهران ارائه می‌کند همواره کوشیده است با فعالیت روزانه ۱۵ هزار سفیر پاسخگوی بخشی از نیازهای لجستیکی در پایتخت باشد.
این متن با نگاهی به سایت‌های investopedia ، techtarget ، logisticsbureau marketbusinessnews و michiganstateuniversityonline نوشته شده است.
دیدگاه ها